Door Patricia
Iets 'met de mantel der liefde bedekken' betekent zoveel als een misstap, een tekortkoming of iets dat simpelweg niet oké is, verbergen door erover te zwijgen. Deze zegswijze wordt vaak gebruikt in familieverband. Het is een zin die mooi klinkt, maar gebruikt wordt om lelijke daden te verhullen. Het is een denkwijze waarmee het belang van de familie eer boven het belang van een individu en het slachtoffer wordt gezet.
Hoe komt het dat zelfs hele ernstige gebeurtenissen zoals misbruik volgens betrokken familieleden met de mantel der liefde bedekt moeten worden? En welke effecten heeft dat op het slachtoffer? Zes eyeopeners voor iedereen die aandachtiger wil leren kijken.
1. Mensen die iets met de mantel der liefde bedekken zeggen vaak dat ze dit uit naastenliefde doen. Daarmee wekken zij de indruk dat het mooi en goed is om misbruik te verzwijgen, omdat het voor iedereen zo’n ongemakkelijk en pijnlijk onderwerp is. Omdat je, door te zwijgen, ruimte maakt en begrip toont voor iedereen die dit een pijnlijk onderwerp vindt. Impliciet suggereren deze mensen met hun redenering dat de handeling van het verzwijgen hen als mens ook een beetje mooi en goed maakt. "Want ik hou rekening met de gevoelens van anderen." En daarbij wijzen ze naar alle familieleden die zich ongemakkelijk voelen bij het verhaal van het slachtoffer.
Bijna onopgemerkt wekt dit de indruk dat degenen die niet zwijgen (meestal het slachtoffer), dus niet aan naastenliefde doen. Dat degenen die niet zwijgen het verkeerde doen. Alsof praten over het misbruik het probleem is, in plaats van het feit dat het misbruik heeft plaatsgevonden. In de simpele bewering iets uit naastenliefde te doen zitten dus veel andere boodschappen verstopt.
2. Mensen die iets met de mantel der liefde bedekken, wekken graag de indruk dat naastenliefde hun enige motivatie is. Maar in werkelijkheid spelen andere, beduidend minder mooie motieven, zoals eigenbelang vaak ook een rol. Bijvoorbeeld omdat het voor ouders belangrijk is om het imago van hun gezin ongeschonden te houden. Of omdat kinderen, al dan niet volwassen, bang zijn om als enige hardop (kritische) vragen te stellen. In plaats daarvan lopen zij liever onopvallend mee met de rest van hun broers en zussen die geen of slechts hele oppervlakkige vragen stellen. Dit gedrag en het wegkijken is hen vaak van jongs af aan aangeleerd.
3. De mantel der liefde is een soort jas die daders beschermt tegen weer en wind (lees: tegen lastige vragen van anderen). Deze mantel wordt gebruikt om dat wat er onder zit, aan het zicht te onttrekken. Het is dan ook belangrijk dat de mantel stevig dichtgeknoopt blijft. Er mag niet worden gesproken over wat onder de mantel zit. En daarmee wordt wat er gebeurt is ontoegankelijk gemaakt voor iedereen die met onbeantwoorde vragen of pijnlijke emoties leeft.
4. Iets met de mantel der liefde bedekken betekent in de praktijk vaak dat de daden niet alleen bedekt, maar ook vergoelijkt worden. Het is namelijk voor ons menselijk brein bijna onmogelijk om:
A. Iets dat puur slecht is te bedekken of verstoppen en
B. Jezelf tegelijkertijd als goed mens te blijven zien.
Het vergoelijken en bagatelliseren van misbruik maakt het makkelijker voor mensen om met deze tegenstrijdigheid om te gaan. Dat maakt dat familie en omstanders dingen zeggen als: “Het is toch al lang geleden?” “Zulke dingen gebeuren nu eenmaal.” “Heb je wel duidelijk genoeg gezegd dat jij dat niet wilde?”
Dit legt de bodem voor victim blaming en victim shaming.
5. Het gekste van de mantel der liefde is misschien wel dat deze per definitie gericht is op het toedekken van de daden en de dader, terwijl het slachtoffer alleen, onbeschermd en in zijn of haar hemd te kijk staat. De naastenliefde richt zich alleen op de dader en zijn daden. Het slachtoffer wordt met haar of zijn verhaal tegenover de rest van de groep geplaatst en ontvangt daardoor geen naastenliefde, maar wordt als tegenstander gezien.
Tot slot, 6. Opmerkelijk is dat mensen die zelf niet of alleen indirect het slachtoffer zijn (zoals de ouders in een gezin waar misbruik plaatsvond), vaak voor het slachtoffer beslissen dat de mantel der liefde uit de kast getrokken moet worden. Ik zag hoe ouders zich (met klem) beroepen op het feit dat zij op hun eigen manier ook slachtoffer zijn van de situatie. Wat in veel gevallen waar is. Maar het is toch vreemd om te zien hoe zij hierin regelmatig het slachtoffer overstemmen. Alsof hun leed als ouder hetzelfde, even erg of zelfs erger is dan dat van het slachtoffer. Dat klinkt bijvoorbeeld zo: “Besef je wel hoe moeilijk dit voor ons is?” Vaak wordt een uitspraak als deze gevolgd door een denkfout. Deze denkfout: Als vanzelfsprekend redeneren ze dat zij vanuit hun mede-slachtofferrol mogen beslissen hoe er met het ongezonde gedrag wordt omgegaan. Dat zij als mede-slachtoffer het recht hebben om te bepalen dat het gedrag moet wordt toegedekt, omdat het te pijnlijk is om de confrontatie ermee aan te gaan.
In veel ongezonde families is er alleen ruimte voor het slachtoffer als deze zich committeert aan het zwijgen, het vergoelijken en het bagatelliseren van ongezonde gedrag. “Ja we vinden het heel erg en het was echt verkeerd. Maar het is al lang geleden he lieverd. En hij/zij zal het u nooit meer doen. En het is voor ons allemaal heel oncomfortabel als jij hier een probleem van blijft maken. Wil jij niet zo egoïstisch doen, maar meer aan anderen denken. Kom je nu ook braaf bij de rest van ons onder deze mantel? Je bent nog steeds welkom, ondanks wat je ons hebt aangedaan door jouw verhaal op tafel te leggen.”
Reflectievragen
Ben jij slachtoffer of betrokken bij een situatie waar sprake is (geweest) van misbruik? Dan kun je onderstaande vragen gebruiken om te onderzoeken of de mantel der liefde in jouw situatie gebruikt wordt:
-Wordt (een deel van) het misbruik weggestopt of vergoelijkt?
-Mag ik eerlijk mijn mening geven in deze groep? -Mag ik het oneens zijn met de rest, of zeggen dat ik nog niet weet wat ik ervan vind zonder dat anderen mij proberen te overtuigen van hun gelijk?
-Mag ik van mening veranderen? Wat gebeurt er als ik van mening verander?
-Hoe zou ik het vinden als mijn kind of beste vriend(in) in de situatie van het slachtoffer zat? Zou ik dan hetzelfde voelen, denken, doen?
-Is er, naast bezorgdheid over de familie eer, ook bezorgdheid over de maatschappelijke gevolgen als dit verstopt wordt? Als de dader onbestraft en/of onbehandeld blijft?
-Wat zou een (kinder)rechter hiervan zeggen?